Loneitu Hriat Tur Puanchhuahna
WOOD VINEGAR (MEIHAWL THAU/HRIAK/TUI)
-Source-
WOOD VINEGAR
Siam Dan Leh a Hman Dan
Reproduced by
Agriculture Department Govt. of Mizoram
Meihawl thau lachhuak tur chuan meihawl rawh dan pangngai angin Thing, Mau leh Hnah te rawh theih vek a ni. A remchan dan a zirin inah emaw ramah emaw a tih mai theih. A awlsam dan ber chu Barrel tan bun hmanga meihawl rawh a ni. Tichuan, Barrel hmangin lo siam ta ila; Barrel mawng lamah meikhu chhuahna dawt Plain-sheet a siam, a awn chhovin feet 3 vel a sei vuahna kua siam tur a ni a, a lu lam aṭangin kan rawh tur hmanruate chu Barrel hnuai lam tlem a kang in uluk tak leh muk taka rem hnuah a kawngka zatve hnuailam zawng kharna siam tur a ni. Chumi dawtah Barrel chhin pangngaiin a mei tuahna tur kua siamin chhinphui leh tur a ni. Tichuan a meichhuahna tur kua kan siamah chuan meichhem tawh tur a ni. Tin, a meikhu chhuahna dawt Plain-sheet a siam aṭanga meikhu lo la chhawng turin mau pum kawrawng (pipe) 2-4 metre a sei vuah tur a ni. A meikhu chhuahna hmawr leh mau pipe kha, inkar nei deuh a vuah tur a ni. 30 cm. vel a hla a dah a ṭha. Mau pipe chu 30° vel a awn a dah tur a ni. A meikhu chhuahna nen a inkar chu meikhu ṭha taka a lakchhawn theih nan changel kawr in emaw, plain-sheet in emaw khuh tur a ni. Meikhu lo lachhawngtu mau pipe chu meikhu chhuahna dawt aia te lo hman tur a ni. Tin, Barrel pumpui kha leiin emaw vur phui vek tur a ni. Tichuan, meikhu a dawt a lo chhuak chu a var chhah ngan chuan, thing kan rawh chu a lo mut/kang ṭan tawh tihna a lo ni a, hetih lai hian a sat zawng chu 80℃ a sa a lo ni tawh ang. Mau pipe hmawr a tui (wood vinegar) lo far chhuak chu plastic bucket in emaw dawh tawh mai tur a ni. Thing a kang/mut ṭan tawh tihah hian a meichhemna thuk chu chhawm a ngai tawh lova, a kua chu hlum hmanga kuttum leng vel chauhva kua in hnawhphui tawh tur a ni. Thing a kan tan aṭanga darkar 10 - 12 vel hnuah chuan a khu chu a lo pawdal riai ang a, Wood Vinegar lo far chhuak chu a lo tlem tawh bawk ang a, Wood Vinegar kan dawh chu tihtawp a, a meichhemna thuk chu tihphui a, a hnu 30 minute velah a meikhu chhuahna dawt chu phawichhuah a, hlum a char phui leh tur a ni. Wood vinegar kan dahkhawm chu plastic/rubber lam chi burah hmun dai, thimtham lam deuh a dah a, phui taka chhin a, a rei lo berah thla 3-6 tal dah ṭhat a ṭha ber. Barrel chhunga meihawl kan rawh chu a daih hnuah lakchhuah mai tur a ni.
Meihawl kan rawh dawn chuan, thingro ai emaw mau lam chi a ṭha ber a, heng bakah hian bawlhhlawh kang thei chi leh hnim hring te pawh an hman theih vek a ni. Meihawl kan rawh tam leh tlem a zirin Wood Vinegar kan lakchhuah chu a tlemin a tam mai dawn a ni. Entirnan - Kan meihawl rawh tur thing chu 100 Kg. nise, meihawl chu 25 Kg. kan nei ang a, Wood Vinegar chu 8 Litres vel a hawng thei ang, Wood Vinegar hlang ṭha chu 5 Litres kan khawl thei ang.
A thlit fim dan :
Wood Vinegar tlingkhawm kha hman mai loh a ṭha, hman hmain thlit fim leh phawt tur a ni. Hetiang hian thlit fim tur a ni.
Meihawl thau tlingkhawm kha bucket-ah che lovin rei tawk dah phawt tur a ni. Chumi hnuah chuan meihawl thau tlingkhawm chu thuah thumin (three layers) a in thliar ang a, a chung ber chuan thau tlem a pai ve a, ṭangkaina vak a nei lo. Mahse hnim ṭhenkhat chuan an thih pui ve thei. A dawt (middle layer) chu a ṭangkai ber leh a ṭha ber (wood vinegar) kan tih a chu a ni. A mawng ber (bottom layer) chu a ek chhia (tar) an tih mai chu a ni a, hei hi thlai, ran leh mihring tan a ṭha lo thei a ni. Mahse, thingkung nget leh ban eichhetu ven nan a ṭha a, a bul ah hnawih mai tur a ni.
A tuifim (Wood Vinegar) kha vaipuan nemin thlitfim leh phawt tur a ni. Chumi hnuah a fim leh zual nan meihawl hmangin a tih fim leh theih bawk. Hetiangin -
Meihawl thau fir (wood vinegar) hmun za a ṭhen a hmun nga (5%) a tam meihawl rawt dip leh Wood Vinegar, vai puan nem a thlit fim kha chawhpawlh tur a ni. Entirnan - Wood Vinegar 5 lits.-ah chuan meihawl rawt dip 250 gms. telh tur a ni. A tirah chuan a dum vek phawt ang a, meihawl nawi leh bawlhhlawh zawng zawng kha bucket mawng a a tlakkhawm vek hnuah chuan Wood Vinegar chu tuisik fim tak ang maiin a lo fim kak tawh ang. Hetianga tih fim tawh hnuah chuan meihawl thau chu a ṭul dan anga hman theih a ni tawh a ni.
A chung a meihawl thau thlitfim dan kan sawi tak khi a rei deuh kan tih chuan, hetiang hian a thlit fim leh theih bawk a ni. Meihawl thau tlingkhawm kha bucket-ah che lovin engemaw chen dah a, meihawl thau chu Distillation Plant-ah current hmangin a thlit fim theih bawk a ni. Hetiang hian -
Meihawl thau bucket/plastic bur a kan dahkhawm chu a hma- sa in Whatman Filter Paper No. 42 in kan filter phawt ang a, chutah Distillation Plant-ah kan thlifim leh ang a, chuta kan thlitfim chu a ṭul dan anga hman theih a ni tawh a ni. Distillation Plant hmang a meihawl thau thlit fim ah hi chuan meihawl thau tlingkhawm kha rei tak pawh dah ngai lovin thlitfim nghal mai theih a ni.
Tin, hei bakah hian Mizo Zu thlawr dan pangngai ang in meihawl thau a thlitfim mai theih a ni.
MEIHAWL THAU A THIL AWM CHI HRANG HRANG TE :
Meihawl thau hi thil chi hrang hrang in pawlh a ni a, a thur bawk a. Chuvangin meihawl thau hian a thur pai (Acetic Acid) avang hian natna hrik a thianfai (sterilise) thei a ni. Meihawl hian bawlhlo chi hnih Methyl Alcohol leh Phennol a pai bawk. Hei vang hian meihawl thau no khat leh tui no 100 (1:100) chawhpawlh hian mit lawng a hmuh tham loh hrik te tak te te inthlah pung tur a ti ṭhuanawp thei bawk. Amaherawhchu hei ai a dal (1:200) a pawlh chuan a hmaa kan sawi tak hrik tan khan chaw ṭha tak a ni thung.
Meihawl thau thlai ven nana a ṭangkaina chu chipchiarin Table 1 ah tarlan a ni.
MEIHAWL THAU ŢANGKAINA TE :
MEIHAWL THAU HMAN DAN :
1. Thlai hnah kah nan : Kawng hnihin thlaihnah tan a ṭangkai.
(1) Thlai chaw in siam a ṭanpui a, thlaiin chaw a siam chak phah a, thlaiin a ṭhan phah bawk.
(2) Hlo eng pawh thlai a kah reng reng, thlai peng hrang hrang chak taka insiam darh zung zung turin meihawl thau hian a ṭanpui.
Thlai natna ven nan leh thlai eichhetu rannung hnawh bo nan a ṭha tih avangin meihawl thau hi tak deuh deuh a hman tur a ni lo a, duh zat zat hman tur a ni lo bawk.
2. Kah zin lam : Japan ram a an tihdan angin thlai hnah emaw, a rah emaw seng hma ni 15 na thlengin ni 15-20 dan zel a vawi 2 emaw, vawi 3 emaw kah tur a ni.
Thlai seng hun hmaa kah hian meihawl thau a hlo awm ‘ester’ khan thlai chaw pawimawh tak pahnih ‘Amino Acid’ leh thlum (sugar) kha chak taka insiam turin a ṭanpui a ni. Serthlum rah, ni eng hmu ṭha mang lo pawh meihawl thau a kah chuan a thlum sawt thei bawk. Meihawl thau a kah tawh reng reng chuan Amino Acid a pai tam a, a thlum bik a, a tui bik bawk a, a rim pawh a tui bik a ni.
Serthlum chauh ni lovin thei dang leh thlai pawh meihawl thau a kah hian a tui phah a, natna (wilting) pawh a ven phah bawk.
3. Tui pawlh zat tur : Meihawl thau fir hi a hlang (concentrate) chuan a tak lutuk a, hman chi a ni lo. Tui nena pawlhdal hnua hman tur a ni. A tlangpuiin a let 100 aia tam tui nen pawlh a ni ber. A let 300 aia tlem (below 300 times) tui nen a pawlh chuan a tak, a chak lutuk bawk. Tin, a let 1000 aia tam tui pawlh chuan a dal lutuk thung a, a ṭangkai tur angin a thawk thei lo a ni.
Tak deuh mai (below 300 times) hman chuan meihawl thau chu thlaiin a chhiat phah thei. Thlaiin a ngeih loh chuan a hnuaia sawi ang hian thlai a lo awm ang.
(i) Thlai hnah rawng dangin a kap thliah thliah ang (spots emerged).
(ii) Thlai a lo fek ang.
(iii) Engemaw chen chu thlai ṭhan a thu ang.
(iv) A hnuah a ṭhang thut ang a, a rah a hmin tlai bawk ang.
4. Thildang nen chawhpawlhin a hman theih : Meihawl thau hi thildang a mil zawng tak nena chawhpawlhin amah lawng ngawt ai chuan a thawk chak zawk. Chung pawlh chi te chu tuifinriat lungsam, sangha ruhro den sawm, chakai kawmkawraw leh kaikuang kawr densawm te a ni. Heng thil nena chawhpawlh meihawl thau chu thlaia kahin thlai hnahin a mamawh Amino Acid a lo hip chak phah sauh ṭhin a ni.
Tin, meihawl thau leh purunvar chawhpawlh hi thlai natna ṭhenkhat a hnah ro (blight), vutbuak natna (powdery mildew) leh a hnah khawr (downy mildew) natna ven nan leh control nan a ṭha bawk.
THLAI HMUNA HMAN DAN :
Thlai hmun (soil) ah meihawl thau hi kawng thumin a ṭangkai :-
(i) Lei a awm thlai natna hrik leh thlai eichhetu rannung inthlah pung tur a ti ṭhuanawp.
(ii) Lei a thlai chaw awm thlai hman theih tura insiam zung zung turin a ṭanpui a, lei tihṭhatna (fertilizer) theh pawh thlaiin a hmang ṭangkai bawk.
(iii) Lei a thil al (salts) chi hrang hrang tam lutuk tur a veng (ti tlem).
Meihawl thau hi leia theh (hman) a ṭha tih hre mah ila, chawplehchilh a a ṭhatna lang nghal mai tura beisei chi a ni lo. Lei a awm thlai rulhut leh natna hrik pawh a control thei naa, a ṭangkai tur zia lang tur chuan a tlem berah kum thum tal hman chhunzawm a ngai a ni.
Hun rei tak chhung lei tihṭhatna (fertilizer) hman avanga da tawh leiah chuan ran ek leh thlai hnah ṭawih (compost) nena ṭangkawpin meihawl thau hi hman tur a ni a, thawh pawh a thawk chak sawt nghe nghe a ni.
LEI (SOIL) A THEH (HMAN/KAH) HUN :
Lei tihṭhatna atan chuan a ni lo berah thlai phun/tuh hma karkhatah meihawl thau hi theh emaw kah ngei ngei tur a ni. Thlaiin a huat theih avangin tak deuh chu hman loh tur a ni.
Lei a meihawl thau theh hian a thur pai chi khat ‘Organic Acid’ leh lei a thil al awm (alkaline substance) a in tawklawi (react) a, chu chuan thil nung eng pawhin a huat boruak hlauhawm deuh mai ‘Carbon Monoxide’ a siamchhuak a. He boruak Carbon Mono- xide hi hrik te tak te te (bacteria) tan a hlauhawm ang bawkin thlai zung tan pawh a hlauhawm tho a, a nasat viau phei chuan thlai zung a ṭawih thei hial a ni. Hei vang hian meihawl thau lei a kah/theh aṭanga kar khat hnuah chauh thlai chi thlak a, thlai ṭiak phun tur a ni. Hman aṭanga thla khat hnuah chuan meihawl thau a thil chi hrang hrang kha thlai hman theihah a lo chang vek tawh a ni.
LEI A THEH DAWN A HRIAT TUR ŢUL TE :
Meihawl thau, a let 300 aia tam tui nena pawlh kha metre khat bialah 6 litres zel, lei lehphut hnu, thlai chi thlak hma leh thlai ṭiak phun hmain rual takin theh tur a ni. (Lei lehphut hma pawhin a theh theih tho). Hetiang taka ruala theh chuan leichunglang 50 cm. a thuk thlengin meihawl thau hian a chiah hnawng pha a ni. Leichhung thuk deuh hlek chiah hnawng tur chuan a kah a kah luh a ngai.
Ran ek leh hnim hnah ṭawih (compost) nen pawlh meihawl thau hi hman kawp theih. Compost theh darh hnuah meihawl thau theh a, lei lehphut tur a ni. Meihawl thau hi hrik te tak te te, mit a hmuh tham loh (microbes) thlai chaw siamtu tan ṭha tak a ni.
THEI HUAN LEH PANGPAR HMUN A HMAN DAN :
Thei huanah chuan meihawl thau a let 30% - 50% a tam tuia pawlh dal kha metre 1000 bialah 500 litres zel theh/leih tur a ni.
Pangpar huan leh bel (pot) a khawi chi pangpar tan chuan a hmaa kan sawi anga pawlhdal meihawl thau kha a chinna/phunna tur lei (soil) ah leih phawt a, a hnu ni 10 - 15 velah pangpar kha phun chauh tur a ni.
RAN EK LEH HNAH ŢAWIH KHUR COMPOST PIT A TELH DAN :
Leiṭha khur (compost pit) a ran ek leh hnimhnah a ṭul ang zat hnawhkhah hnuah meihawl thau a let 100 a tam tuia pawlh dalin leih tur a ni. Tichuan leiṭha khura thil dah kha a let hnih a rangin a ṭawih hma a ni. Vawk ek leh ar ek phei chu meihawl thau leih hian a ṭawih rang leh zual a ni.
Leiṭha khurah hian meihawl thau bakah meihawl rawt dip (10%) telh bawk ila, leiṭha khura thil dah kha a ṭawih hma leh zual (leiṭhaah a chang hma leh zual). Meihawl rawt dip 30% lai telh phei chuan leiṭha khurah ran ek leh hnah a lo ṭawihin boruak (oxygen) a insiam a, chu chu boruak alh thei (gas) a lo siam leh a, chu gas chu meihawl hian a hip bo vek a, leiṭha khur pawh a so pawng ve thur ngai lo, hnawh belh a ngaih loh phah bawk. Hetiang a siam compost-ah hian thlai natna hrik (bacteria) a inthlah pung thei lo a. Chutih lai chuan lei a hrik te reuh te te, mit a hmuh tham loh (actinomycetes) thlai chaw siamtu pawimawh tak tan compost chu chaw ṭha tak a ni lawi si a ni. Hetiang compost hi thlai hmunah theh chuan lei tihṭhat nan a hranpa a meihawl thau theh a ngai tawh lo.
MEIHAWL THAU ŢANGKAINA DANGTE :
1. Thlai chawpui ‘Nitrogen’ pai chi leh lei tihṭhatna (fertilizer) pek tam lutuk avanga buhvui a ro chuan a hnuaia sawi ang hian meihawl thau pek tur a ni. Buh hmun a tui tling sah kang phawt tur a ni. A hnuah meihawl thau, a let 300 a tam tui a pawlhdal, 500 litres kha buh hmunah leih tur a ni. A hnu ni hnihnaah tui tlin tir leh tur a ni.
RAN EK RIMCHHIA TIH REH NAN :
2. Meihawl thau, a let 50 a tam tuia pawlhdalin ran ek kha vawi hnih vawi thum leih ila, a uih leh hing rimchhia a reh duak thei.
RANCHAW (FOOD) TIH TUI NAN :
3. Meihawl thau 1% favai/wheat vai chiah chu Bawng, Vawk, Kel leh Ar in a ei duh hle. Japan ramah chuan ran chaw leh meihawl thau chawlhpawlh ei ho Ar chu an sa a sen no chak mai, a tui hmel hle.
TABLE 1 : THLAI VEN NANA MEIHAWL THAU ŢANGKAINATE ::
THLAI HMING | THLAI NATNA/ EICHHETU RANNUNG |
MEIHAWL THAU (WV) MAMAWH ZAT |
---|---|---|
Tomato | Thlai rulhut vanga chawrche. | WV a let 50 atam tui nena pawlh a, thlai bul lei kah tur. |
Tomato | Virus natna | WV a let 200 a tam tui nena pawlh a, nikhatah vawikhat kah tur. |
Tomato | Thlai zung ṭawih | Thlai phunna tur leiah favai leh meihawl dip phul a, meihawl thau leih bawk tur. |
Fanghma | Vutbuak leh a hnah khawr natna | WV let 200 a tam tui leh purunvar pawlh a, kah tur. |
Fanghma leh Bawkbawn |
Hmuar leh vutbuak natna | WV let 200 a tam tui nen a pawlh a, kah tur. |
Bawkbawn | A kung vuai leh thi natna. | Thlakhat danah ran ek, tui leh meihawl thau chawhpawlh a, thlai ṭona lei leih tur. |
Dawnfawh leh Hmazil | Thlai rulhut avanga a zung sawrbawk natna. | Tuh hmain dawnfawh leh hmazil hmunah meihawl rawt dip phul a, meihawl thau kah bawk tur. |
Strawberry | Thlai rulhut vanga zung sawrbawk. | Meihawl thau a let 100 - 200 atam tui nena pawlh a, a bul phutah kah tur. |
Chinese | A zung sawrbawk natna | Ran ek leh Compost thlai hmunah theh a, meihawl thau a leih zui tur. |
Zikhlum | A hnah ro natna | Fungicide leh Meihawl thau a let 200 - 300 a tam tui nena chawh- pawlh a, ni 10 -15 dan a kah tur. |
Zikhlum | Vutbuak natna | Meihawl let 200 a tam tui nena pawlh a, ni 5 dan zel a kah tur. |
Buluih Chinese Cabbage |
A ṭiak thi thut thut. | WV let 200 a tam tui nen a pawlh a, thlai hmun (soil) - a leih tur. |
Kawlbahra | Thlai rulhut vanga natna. | A hmun (soil) kha WV a let 100 - 200 a tam tui nena pawlh a, chutiang a pawlh dal 200 litres leh Potassium Sulphate 10-20 gm. chawhpawlh a kah tur. |
Bulbawksen(Beet) | A ṭiak thi | WV a let a tam tui nen a pawlh a, thlai hmun (soil) kha kartin vawi 4/5 kah tur. |
Grape leh Per thei |
Vutbuak natna leh A tuihnang dawt tur (lich) | WV let 50 a tam tui nena pawlh a, kah tur. |
Chrysanthemum | A hnah a var thluah thluahin (white rust) | A hmun (soil) 200 metres biala zau kha WV 150 litres a leih huh tur. |